Wetenswaardigheden

De Sint Pancratiuskerk is gebouwd in 1867. Daarvoor stond er een kerk met zadeldaktoren. De psalmborden en de preekstoel dateren waarschijnlijk uit de 17e eeuw. Volgens een inventaristierapport uit 2012 van Marco Blokhuis namens Stichting Kerkelijk Kunstbezit in Nederland wordt de preekstoel van nationaal belang geacht vanwege de hoge kwaliteit van het houtsnijwerk en als belangrijk meubelstuk uit het begin van de 17de eeuw.

In de jaren 70 van de vorige eeuw zijn de kerkbanken gemoderniseerd. In de beeldbank van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed is te zien hoe het interieur er daarvoor uitzag. (foto van 1959) Een restant van het 17e-eeuwse doophek met gedraaide balusters bleef bewaard. De 17e eeuwse koperen lezenaar is afkomstig uit de kerk van de Middelie.(NH) 

In 1915 is het door Fa. P. van Dam gebouwde orgel vanaf hun werkplaats aan de Grachtswal (nu Zuidergrachtswal 19) in Leeuwarden per schip naar Wolsum vervoerd. Tot 2015 was een “pustertraper” nodig om het orgel te kunnen bespelen. In 2015 is het orgel geheel gerestaureerd, waarbij ook een elektrische windvoorziening is aangebracht.

In de toren zijn 3 grafstenen te zien die afkomstig zijn uit de vorige kerk met zadeldaktoren:

1.  Ds. Cornelius Johannes predikant te Wolsum van 1608-1637, overleden 1640

2.  Ds. Suffridus Rodenhuis predikant te Wolsum van 1699-1714, overleden 1714, 42 jaar oud

3.  Hugenoot Isaac Cahais predikant te Wolsum van 1744-1785 (Hugenoten : eind 17e eeuw uit Frankrijk gevluchte protestanten) De Friese schrijver Abe Brouwer heeft het leven van Isaac Cahais beschreven in zijn boek "Ik wol dy de wei wize...".

Ds. H. Gordeau heeft een lijst met predikanten opgesteld van 1589-1854.  Een ander overzicht is te zien op de website van dominees.nl.

De kerktoren heeft twee klokken, één is modern, de andere stamt uit de 15eeeuw, 92 cm diameter van een anonieme gieter. Een oude klok met als opschrift 'HENRICK WEGEWAERT MAECKTE MI IN DER STADT CAMPEN ANNO 1598' ging in de Tweede Wereldoorlog verloren. De moderne klok kwam daarvoor in 1948 in de plaats en heeft als opschrift: '1943 / Door 's Vijands macht / verloren / Door eendracht van mijn dorp / herboren /1948'. 

Het mechanische torenuurwerk van de Duitse uurwerkmaker Zachariä is in 1929 geleverd en geïnstalleerd door horlogemaker K. Christian uit Sneek.  Het uurwerk functioneert nog prima, hoewel de garantietermijn inmiddels wel is verstreken. (de kerk in Tersoal heeft eenzelfde Zachariä uurwerk.)

De pentekening van de kerk laat Wolsum zien omstreeks 1920. De kleurentekening van de pastorie is gemaakt door Jan Haga, predikant te Wolsum vanaf 1833 en overleden in 1838.

Het archief van de Sint Pancratiuskerk is te bezichtigen bij Tresoar in Leeuwarden.

Pancratius werd geboren in Frygië en kwam in 303 naar Rome. Zijn ouders waren gestorven en hij was een 'rijke jongeling', die zijn bezit met de armen deelde. Diocletiaan beloofde de veelbelovende jongeman een rijke toekomst, maar Pancratius zwoer Christus trouw. Op dezelfde dag werd de jongen onthoofd met het zwaard en zijn lichaam voor de honden geworpen. Een Christin ontfermde zich over het lichaam en legde het in de catacomben aan de Via Aurelia. Sint Pancratius werd Patroon van de jongeren die voor Christus durven getuigen en is ondermeer patroon van Wolsum, Ferwâlde, Aldeboarn en Ikkerwâlde. De verering van Pancratius kwam rond 600 naar Engeland. Willibrord en Bonifatius namen zijn relieken mee op hun missiereizen. Volgens overlevering heeft Willibrord in Wolsum gepredikt. In Wolsum, vanouds gelezen Wolbertsheem -het dorp van Willibrord- was een Willibrordbron. In 1511 wordt melding gemaakt van een Sinte Willibrordus fontein. Omdat na de reformatie katholieken er water bleven putten werd de bron vernietigd. Mede naar aanleiding van een artikel van Prof. Dr. Titus Brandsma heeft de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek in 1951 een (vergeefse) poging gedaan de Willibrordus-fontein op te graven in een weiland in Wolsum. Zie ook zijn artikel uit 1939: Sint Willibrord in Friesland

In 2015 is de binnenkant van de kerk gerestaureerd. Het peischot is weer zichtbaar geworden en de 4 aankondigingsborden zijn gerestaureerd. Ook is de vloer volledig vernieuwd, deels met oude planken. Onder de vloer zijn een aantal grafstenen uit de 17e en 18e eeuw aangetroffen en ook verschillende voorwerpen. In de gerestaureerde houten vloer zijn enkele luiken aangebracht, zodat een deel van de grafstenen te bezichtigen is. Enkele grafstenen zijn van de familie Remstra, deze naam refereert mogelijk aan het buurtschap Remswerd onder Wolsum.  Ook zijn er grafstenen van de destijds welgestelde familie Bangma. Zie ook het rapport van Argeologysk Wurkferbân Fryske Akademy, het verslag van Hessel de Walle en het artikel van Sytse ten Hoeve.

Uitvoering van de restauratie van het kerkgebouw is mogelijk gemaakt door onze donateurs, Provinsje Fryslân en verschillende fondsen, waaronder het Prins Bernhard Cultuurfonds.

Eeuwenlang vormden Wolsum en Westhem één kerkelijke gemeente.  Als gevolg van de afnemende kerkgang werd in de jaren 80 gefuseerd met de Protestantse Gemeente Oudega (SWF). Sindsdien worden in Wolsum elke winterperiode zes kerkdiensten gehouden.

Door de fusie kwamen de kerk en begraafplaats in 1985 in handen van het Fonds Kerkegoederen dat later over ging in de Stichting Kerk Wolsum. Deze kreeg als taak de kerk in stand te houden en de begraafplaats te exploiteren. Mede dankzij donateurs en subsidies lukt het om het noodzakelijke onderhoud te verrichten en de voor het dorp Wolsum beeldbepalende kerk in stand te houden.